Điều khiển trượt là gì? Các nghiên cứu khoa học về Điều khiển trượt

Điều khiển trượt là quá trình điều chỉnh và kiểm soát chuyển động của một hệ thống trượt trên một đường cong hay bề mặt nào đó. Điều này có thể được thực hiện bằng cách thay đổi vị trí, tốc độ, gia tốc hoặc lực tác động lên hệ thống. Điều khiển trượt thường được sử dụng trong nhiều ngành công nghiệp như công nghệ ô tô, công nghệ hàng không, công nghệ tự động hóa và robot.

Điều khiển trượt là gì?

Điều khiển trượt (Sliding Mode Control – SMC) là một kỹ thuật điều khiển phi tuyến được phát triển để đảm bảo tính bền vững và khả năng chống nhiễu cao trong các hệ thống điều khiển có bất định mô hình hoặc chịu tác động từ nhiễu bên ngoài. Phương pháp này thuộc nhóm điều khiển rời rạc (discontinuous control), trong đó tín hiệu điều khiển thay đổi một cách đột ngột dựa trên trạng thái hiện tại của hệ thống. Điều này giúp SMC có khả năng duy trì hiệu suất hoạt động ổn định ngay cả trong các điều kiện làm việc thay đổi, điều mà các phương pháp điều khiển tuyến tính truyền thống thường khó đạt được.

Phương pháp điều khiển trượt lần đầu tiên được giới thiệu vào những năm 1950 tại Liên Xô (cũ), và đến nay đã trở thành một hướng nghiên cứu quan trọng trong lý thuyết điều khiển hiện đại. SMC thường được sử dụng trong các hệ thống yêu cầu độ tin cậy cao như điều khiển robot, máy bay không người lái, hệ thống điện, truyền động động cơ, và các thiết bị y tế thông minh.

Nguyên lý hoạt động của điều khiển trượt

Cốt lõi của điều khiển trượt nằm ở việc thiết kế một mặt trượt (sliding surface hoặc switching surface) – một tập hợp các trạng thái mà tại đó hệ thống có thể “trượt” về điểm cân bằng. Khi hệ thống hoạt động, điều khiển sẽ điều chỉnh sao cho trạng thái nhanh chóng tiếp cận và duy trì trên mặt trượt này. Trên mặt trượt, hệ thống sẽ hoạt động theo một động lực học đơn giản hơn và được thiết kế trước để đảm bảo tính ổn định.

1. Thiết lập mặt trượt

Giả sử hệ thống có vector trạng thái xRnx \in \mathbb{R}^n, ta định nghĩa mặt trượt S(x)=0S(x) = 0 sao cho:

S(x)=CxS(x) = Cx, trong đó CC là ma trận hàng có kích thước phù hợp.

Mục tiêu là thiết kế luật điều khiển sao cho:

  • Trạng thái hệ thống nhanh chóng hội tụ về mặt trượt, tức S(x)0S(x) \rightarrow 0.
  • Sau khi đã nằm trên mặt trượt, hệ thống sẽ tiếp tục "trượt" về điểm cân bằng theo động học ổn định.

2. Thiết kế điều khiển

Một điều kiện Lyapunov thường được sử dụng để đảm bảo hội tụ là:

V˙(x)=12ddtS(x)2=S(x)S˙(x)<0\dot{V}(x) = \frac{1}{2} \frac{d}{dt} S(x)^2 = S(x)\dot{S}(x) < 0

Một luật điều khiển phổ biến sử dụng hàm dấu hiệu (sign function):

u=ueqksign(S(x))u = u_{eq} - k \cdot \text{sign}(S(x))

Trong đó:

  • uequ_{eq} là thành phần điều khiển tương đương (equivalent control), giúp duy trì hệ thống trên mặt trượt.
  • k>0k > 0 là hệ số khuếch đại.

 

Ưu điểm của điều khiển trượt

Điều khiển trượt có nhiều đặc điểm vượt trội, khiến nó trở thành lựa chọn lý tưởng trong các môi trường nhiều nhiễu và thay đổi:

  • Khả năng chống nhiễu mạnh: SMC có thể hoạt động ổn định ngay cả khi mô hình hệ thống bị thiếu chính xác hoặc bị ảnh hưởng bởi nhiễu không biết trước.
  • Không cần mô hình chính xác: Khác với điều khiển tuyến tính, SMC không đòi hỏi mô hình hệ thống phải chính xác tuyệt đối.
  • Phù hợp với hệ phi tuyến: Phương pháp này hoạt động hiệu quả với cả hệ phi tuyến hoặc hệ có động học phức tạp.
  • Đảm bảo tính bền vững: Một khi đã lên mặt trượt, hệ thống có thể duy trì trạng thái ổn định theo thiết kế.

Nhược điểm và hiện tượng chattering

Một trong những nhược điểm lớn nhất của điều khiển trượt là hiện tượng chattering – sự dao động nhỏ, tần số cao xảy ra quanh mặt trượt do tín hiệu điều khiển thay đổi liên tục. Chattering gây tiêu hao năng lượng, mòn linh kiện cơ khí, và có thể dẫn đến hiện tượng không mong muốn trong các hệ thống nhạy cảm.

Giải pháp giảm chattering

Để khắc phục, một số kỹ thuật được sử dụng bao gồm:

  • Làm mịn hàm sign: Thay thế hàm sign bằng hàm liên tục như hàm tanh hoặc sử dụng lớp biên (boundary layer) với hàm bão hòa saturation(s/ϵ)\text{saturation}(s/\epsilon).
  • Điều khiển trượt bậc cao: Áp dụng các thuật toán như Super-Twisting để loại bỏ chattering trong tín hiệu điều khiển đầu ra.
  • Bộ điều khiển tương đương: Ước lượng chính xác phần điều khiển cần thiết để duy trì hệ thống trên mặt trượt mà không cần nhảy đột ngột.

Ứng dụng thực tế

Nhờ tính bền vững và khả năng chống nhiễu cao, điều khiển trượt được áp dụng trong nhiều lĩnh vực công nghiệp và nghiên cứu hiện đại:

  • Robot công nghiệp: Trong điều khiển cánh tay robot và robot di động, SMC giúp duy trì độ chính xác chuyển động dù mô hình động học robot thay đổi theo tải trọng – ví dụ nghiên cứu tại ScienceDirect.
  • Máy bay không người lái (UAV): Ứng dụng trong định vị và giữ cân bằng trong điều kiện gió lớn hoặc thay đổi môi trường – tham khảo tại IEEE Xplore.
  • Hệ thống truyền động điện: Điều khiển tốc độ và vị trí trong động cơ không đồng bộ hoặc động cơ đồng bộ nam châm vĩnh cửu – ví dụ từ nghiên cứu của MDPI Energies.
  • Y sinh và thiết bị thông minh: Điều khiển thiết bị y tế như robot hỗ trợ phẫu thuật hoặc xe lăn thông minh yêu cầu tính an toàn và chính xác cao.

So sánh với các phương pháp điều khiển phổ biến khác

Tiêu chíPIDĐiều khiển mờĐiều khiển trượt
Đơn giản trong thiết kếCaoTrung bìnhThấp
Phản ứng với nhiễuYếuTrung bìnhRất tốt
Khả năng áp dụng cho hệ phi tuyếnHạn chếTốtXuất sắc
Tính toán yêu cầuThấpTrung bìnhCao
ChatteringKhôngKhôngCó (cần giảm thiểu)

Kết luận

Điều khiển trượt là một phương pháp điều khiển mạnh mẽ, được đánh giá cao bởi khả năng chống nhiễu, xử lý hệ phi tuyến và đảm bảo tính ổn định của hệ thống trong điều kiện bất định. Mặc dù hiện tượng chattering là một nhược điểm cần được giải quyết, nhưng các biến thể hiện đại như điều khiển trượt bậc cao đã giúp giảm thiểu vấn đề này. Với xu hướng tự động hóa và trí tuệ nhân tạo đang phát triển mạnh, điều khiển trượt vẫn sẽ là công cụ không thể thiếu đối với các kỹ sư và nhà nghiên cứu trong lĩnh vực điều khiển hiện đại.

Các bài báo, nghiên cứu, công bố khoa học về chủ đề điều khiển trượt:

Đồng bộ hóa giữa các hệ thống hyperchaotic bậc phân số và bậc nguyên thông qua bộ điều khiển chế độ trượt Dịch bởi AI
Journal of Applied Mathematics - Tập 2013 - Trang 1-5 - 2013
Trong nghiên cứu này, khả năng đồng bộ hóa giữa các hệ thống hyperchaotic bậc phân số và bậc nguyên thông qua bộ điều khiển chế độ trượt được xem xét. Bằng cách thiết kế một bộ điều khiển chế độ trượt chủ động và lựa chọn các tham số điều khiển phù hợp, các hệ thống lái và phản hồi được đồng bộ. Việc đồng bộ giữa hệ thống hỗn loạn Chen bậc phân số và hệ thống hỗn loạn Chen bậc nguyên cũng ...... hiện toàn bộ
Điều khiển trượt rời rạc cho lớp hệ hụt cơ cấu chấp hành có xét đến ảnh hưởng của nhiễu bị chặn.
Bài báo đề xuất một phương pháp thiết kế bộ điều khiển tựa trượt gián đoạn cho một lớp hệ hụt cơ cấu chấp hành có xét đến ảnh hưởng của nhiễu bị chặn. Dựa trên phương pháp ổn định  Lyapunov, một điều kiện đủ cho sự tồn tại một mặt trượt ổn định được đưa ra dưới dạng bất đẳng thức ma trận tuyến tính. Điều kiện này cũng đảm bảo rằng ảnh hưởng của nhiễu bị chặn sẽ bị loại bỏ khi hệ ở trong chế độ trư...... hiện toàn bộ
#Underactuated mechanical system #sliding mode control #Pendubot #Bounded disturbance #Lyapunov #linear matrix inequalities (LMIs)
Điều khiển trượt hệ nâng vật trong từ trường dùng mạng nơ-ron hàm cơ sở xuyên tâm
Nghiên cứu này nhằm mục tiêu áp dụng bộ điều khiển trượt dùng mạng nơ-ron hàm cơ sở xuyên tâm, gọi tắt là mạng nơ-ron RBF (Radial Basis Function Neural Networks) cho hệ nâng vật trong từ trường. Giải thuật điều khiển trượt đảm bảo tính ổn định của hệ thống điều khiển ngay cả khi có sự tác động của nhiễu cũng như khi không có mô hình toán của đối tượng. Nghiên cứu đề xuất sử dụng mạng nơ-ron RBF để...... hiện toàn bộ
#Mạng hàm cơ sở xuyên tâm #điều khiển trượt #hệ nâng vật trong từ trường #mô hình toán hệ thống #hàm phi tuyến
Thiết kế bộ điều khiển bền vững thích nghi trên cơ sở mạng nơ rôn điều khiển cho robot công nghiệp
Bài báo này đề xuất một bộ điều khiển bền vững thích nghi trên cơ sở mạng nơ rôn cho robot công nghiệp. Trong thực tế robot là một hệ thống phi tuyến và trong quá trình làm việc, chúng thường phải chịu đựng ma sát phi tuyến, sự thay đổi của tải và nhiễu bên ngoài tác động, …Để giải quyết vấn đề này, một bộ điều khiển đã được thiết kế trên cơ sở kế thừa ưu điểm của bộ điều kiển thích nghi nơ rôn và...... hiện toàn bộ
#Điều khiển bền vững thích nghi #điều khiển trượt #mạng nơ rôn #robot người máy
Điều Khiển Tốc Độ cho Động Cơ Đồng Bộ Nam Châm Vĩnh Cửu Dựa Trên Phương Pháp Điều Khiển Cao Thứ Tự Chế Độ Trượt Cuối Dịch bởi AI
2023 International Conference on System Science and Engineering (ICSSE) - - Trang 496-501 - 2023
Bài báo này đề xuất một phương pháp mới nhằm cải tiến bộ điều khiển tốc độ truyền thống trong chiến lược điều khiển theo chiều hướng từ trường (FOC) cho các động cơ đồng bộ nam châm vĩnh cửu (PMSM). Hiệu suất và độ vững vàng của bộ điều khiển tốc độ cho các động cơ PMSM bị giới hạn khi sử dụng phương pháp tỷ lệ - tích phân (PI) truyền thống. Phương pháp được đề xuất là điều khiển chế độ trượt cuối...... hiện toàn bộ
#permanent magnet synchronous motor #motor drives #terminal sliding mode control #robust control
Điều khiển trượt phân cấp cho một lớp các hệ Simo Under-Actuated
Trong bài báo này, một phương pháp điều khiển mờ trượt phân cấp (HFSMC) được đề xuất. Phương pháp này cung cấp một cách đơn giản để đạt được sự ổn định tiệm cận và loại bỏ tín hiệu chattering đối với một loạt các hệ thống phi tuyến SIMO với quy tắc điều khiển mờ. Trong đó, một loạt các hệ thống under-actuated được tạo thành từ một số hệ thống con. Dựa trên cấu trúc vật lý này, cấu trúc phân c...... hiện toàn bộ
#Hierarchical fuzzy sliding mode control #under-actuated systems #hattering phenomenon #fuzzy controller #SIMO system
Hiệu quả giảm chấn khi áp dụng gối con lắc một mặt trượt ma sát SFP cho nhà nhiều tầng chống động đất
Đã có nhiều giải pháp được áp dụng nhằm làm giảm ảnh hưởng gia tốc nền của các trận động đất đối với công trình, đặc biệt các công trình xây dựng cao tầng và có khối lượng lớn. Bài báo sẽ giới thiệu một giải pháp cấu tạo những gối cách chấn đặt tại chân của các cột công trình nhà cao tầng với mục đích cách ly công trình với tải trọng do động đất gây ra. Gối con lắc một mặt trượt ma sát (SFP) được ...... hiện toàn bộ
#điều khiển bị động #gối con lắc ma sát một mặt trượt #kết cấu chống động đất #nhà cao tầng #gối cao su lõi chì #cách chấn đáy
Tổng số: 87   
  • 1
  • 2
  • 3
  • 4
  • 5
  • 6
  • 9